ԱՄՆ նախագահ Դոնալդ Թրամփը չի առարկել, երբ Իսրայելի վարչապետ Բենիամին Նեթանյահուն այս շաբաթ նրան ասել է, որ Իսրայելը կարող է կրկին հարվածել Իրանին, եթե Իսլամական Հանրապետությունը վերսկսի միջուկային զենքի ստեղծման աշխատանքները՝ հաղորդում է The Wall Street Journal–ը։ ԱՄՆ նախագահը հույս ունի օգտագործել նոր հարվածների սպառնալիքը, որպեսզի համոզի Իրանին ստորագրել միջուկային ռումբի մշակումն արգելող համաձայնագիր։               
 

«Քո բարի ցանկությանը գերի մի՛ դարձիր»

«Քո բարի ցանկությանը  գերի մի՛ դարձիր»
20.06.2014 | 00:56

«Իրատես de facto»-ի հյուրն է կրթության և գիտության փոխնախարար ՄԱՆՈՒԿ ՄԿՐՏՉՅԱՆԸ:

-Ո՞վ եք Դուք, ըստ Ձեզ:
-Եթե նման հարց ԱՄՆ-ում են տալիս, ամենավերջում են ասում ազգությունը, Հայաստանում միանգամից ասում են` ես հայ եմ:
-Մյուս բոլոր հայերից ինչո՞վ եք տարբերվում:
-Աստծո առաջ բոլորս էլ նույնն ենք` ինչ ազգի էլ պատկանենք: Ինչպես ամեն մարդ, ես էլ ունեմ իմ առանձնահատկությունները, որով ինձ ճանաչում են:
-Հայրենիքի զգացողությունը տարբեր մարդկանց համար տարբեր է, մեր ժամանակներում ու մեր պայմաններում հայրենասիրությունը ի՞նչ առանձնահատկություն ունի:
-Հայրենասեր լինելը բավականին լուրջ անհանգստություն է, հոգս` հայրենիքի հարատևման խնդիրների համար:
-Մենք այսօր ունե՞նք մեր արժեհամակարգը:
-Մենք միշտ ենք ունեցել մեր արժեհամակարգը: Բայց «մենք» դերանունը բարդ հասկացություն է, և դժվար է սահմանները հստակ գծել: Ես համոզված եմ, որ միշտ եղել է կայուն արժեհամակարգ, որ հավաքական գիտակցության, ենթագիտակցության մակարդակով մեզ պահել է, գծել է մի սահման, որից մենք երբեք չենք անցնում` անկախ մեզնից:
-Մենք չե՞նք բանաձևել այդ սահմանը:
-Դա ձևավորվել է պատմականորեն ու դարձել մեր առանձնահատկությունը, կարծում եմ:
-Խորենացու ժամանակներից սկսած, որ գրավոր վկայություններ է թողել, նրանից առաջ էլ հաստատ, եղել է հայրերի ու որդիների կոնֆլիկտը: Այսօր էլ կա:
-Այդ կոնֆլիկտը բոլորն էլ ունեն, բայց էությունը շատ են պարզունակացնում: Եթե հիշեցիք Խորենացուն, ասեմ` մեր ազգային առանձնահատկություններից է, որ հրեաներից հետո մենք երկրորդն ենք, որ մեր ծագումնաբանությունը մինչև Նոյը գիտենք: Խորենացին դա խիստ է շեշտադրում, և դա նրա մեծագույն նվերն է մեր ամբողջ ազգին ու պատմությանը: Այդ իմաստով գոյություն ունի բավականին բարդ խնդիր` սերունդները աստիճանաբար հեռանում են Աստծուց, հայրերի և ժառանգների կոնֆլիկտի էությունը դա է, ոչ թե վարքի ընդունված կանոնների խախտումը կամ շեղումը այդ կանոններից:
-Բայց լինում է, չէ՞, ինչ-որ իրադարձություն, որ հեռացածներին վերադարձնում է դեպի Աստված:
-Աստվածաշնչում գրված է` Հիսուսի երկրորդ գալուստը դրանով է պայմանավորված: Նա կգա, երբ արդեն էլ տեղ չի մնա այսկերպ ապրելուն: Աշխարհիկ կյանքը ի վերջո հեռացնում է Աստծուց, լինում են, իհարկե, առանձին կղզյակներ, անհատներ, որ մաքուր են մնում, բայց ընդհանրականը հեռացումն է, և այդ հեռացման ձևերն են հետո մարդիկ ընկալում իբրև սերունդների կոնֆլիկտ:
-Ինչո՞վ եք բացատրում, որ քաղաքականությունը միշտ խառնվում է պատմության ու մարդկանց գործերին: Խորենացուն հաջորդած մեր բոլոր պատմիչները նախ և առաջ եղել են քարոզիչներ, հետո ժամանակագիրներ: Քաղաքականությունն ուղղորդո՞ւմ է, թե՞ շեղում:
-Հատկապես 20-րդ դարը մյուս դարերից տարբերվում է նրանով, որ մարդկությունը սկսեց զբաղվել իր ապագայի հարցերով` ծրագրելով ինչպիսին պիտի լինի հասարակությունը և հասարակական իրողությունների մեջ սկսեց խառնվել` սկզբունք ունենալով կառուցել այն հասարակությունը, որ ինքն ուզում է: Միշտ էլ մարդիկ իրենց կյանքը կառավարել են` խնդիր ունենալով բարեկեցությունը, չեն կառավարել ապագայի կանոնակարգման նկատառումներով: Վերջին հաշվով` կոմունիստական գաղափարախոսության ի հայտ գալը և կոմունիստական շարժումը վառ ապացույց են, որ մարդկությունը սկսել է զբաղվել իր ապագայով: Երբ մարդկությունը սկսում է այդ հարցերով զբաղվել և այլևս ինքնահոսի չի թողնում հասարակական զարգացումը, ստիպված է զբաղվել բոլոր ոլորտների հարցերով: Դա քաղաքական-պետական գործիչների կարևորագույն առանձնահատկությունն է:
-Իսկ ի՞նչ էին անում Վերածննդի գործիչները, ի՞նչ էր անում Ջիրոլամո Սավոնարոլան: Նա ապագայի ծրագիր էր տալիս, այնքան խիստ ու հետևողական, որ ֆլորենտացիները, ի վերջո, ոչ առանց քաղաքականության միջամտության, Սինյորիայի հրապարակում նրան խարույկ բարձրացրին: Կամ Նիկոլո Մաքիավելին իր պետական կառավարման հայեցակարգերով` սա մեկ: Եվ երկրորդ` տեխնիկական զարգացման, նոր տեխնոլոգիաների կիրառման, քաղաքական զարգացման, գուցե նաև բարոյական արժեզրկման պատճառով մարդկությունը սկսել է խառնվել Աստծո գործերին` փորձում է իր նմանին կլոնավորել:
-Եթե այդպես դատենք` փիլիսոփայական միտքը, առանձին անհատներ միշտ էլ այդ հարցերով զբաղվել են: Սոկրատեսը ժողովրդավարական արժեքների գաղափարախոսն է, իսկ Պլատոնը ունի «Պետություն» անունով աշխատություն, որտեղ ներկայացնում է իր պատկերացումն արդյունավետ պետական համակարգի վերաբերյալ: Պոպերը, որ ավելի հայտնի է որպես փակ և բաց հասարակությունների գաղափարի հեղինակ, բավականին լուրջ փիլիսոփա է և լուրջ հարցերով է զբաղվել: Երբ նա գրում էր փակ և բաց հասարակությունների վերաբերյալ իր աշխատությունը, հատուկ վերլուծել է Պլատոնի «Պետությունը», որպես փակ հասարակության գաղափար, որից հետո անդրադառնում է իր օրերում հայտնի ֆաշիստական Գերմանիային և ԽՍՀՄ-ին: Եթե առաջ փիլիսոփաներն էին այդ հարցով զբաղվում, այժմ` հասարակությունը` ամենալայն իմաստով:
-Դա լա՞վ է, թե՞ վատ:
-Անխուսափելի է:
-Կառավարելի՞ է, անցանկալի զարգացումները հնարավո՞ր է բացառել:
-Կախված է համամարդկային նվաճումներից` ի՞նչ է ի վիճակի մարդկությունն անել, ի՞նչ դեռ ի վիճակի չէ: Ո՞ր գործընթացներն է մարդկությունն արդեն կարողանում կառավարել, ո՞ր գործընթացներն են, որ մեր օրերում` 21-րդ դարասկզբին դեռ կառավարելի չեն: Միշտ էլ այդպես է լինելու` որոշակի գործընթացներ կառավարվելու են, որոշակի գործընթացներ` ոչ:
-Հայաստանի երրորդ Հանրապետության երկրորդ տասնամյակում համարո՞ւմ եք, որ մեր հասարակական, քաղաքական, պատմական ընդհանրական միտքը տվել է այդ իրադարձության իմաստավորումը:
-Անկախություն հասկացությունը դժվար է մակերեսային մակարդակում քննարկել, մենք օգտագործում ենք այդ արտահայտությունները, բայց անկախության գաղափարն ու գաղափարախոսությունը տարբեր հասկացություններ են:
-Մենք հռչակել ենք գաղափա՞րը, չենք հասել գաղափարախոսությա՞նը:
-Մենք ուզում ենք պետությունների համակեցության դաշտում որպես պետություն, համակեցության սուբյեկտ լինել, և կանք: Ո՛չ ավելի, ո՛չ պակաս: Անկախությունը կապ չունի դրա հետ:
-Գլոբալացվող աշխարհում հնարավո՞ր է անկախություն, ինչո՞ւ են ստեղծվում պետությունների քաղաքական, ռազմական, տնտեսական ալյանսներ` համակեցության կանոններ սահմանելով:
-Հասարակական իրողությունն իր էությամբ և բնույթով համակեցութային է, երբեք մի սուբյեկտ չկա` առանց մյուսի: Իբրև սուբյեկտ կարող եք հասկանալ մարդուն, պետությանը, կուսակցությանը, ազգին: Տարաբնույթ սուբյեկտները կազմում են հասարակությունը, և հասարակությունը համակեցութային էություն ունի: Իսկ այնտեղ, ուր համակեցություն է, անկախություն լինել չի կարող, կարող է լինել համագործակցություն, մրցակցություն, հակամարտություն: Համակեցության գաղափարի ամբողջ իմաստը դա է:
-Մեր երկրում ո՞րն է գերակշռում:
-Բոլոր երկրներում էլ բոլոր ձևերը կան: Գլխավոր հարցը` հասարակական կացութաձևը այդ ձևերից որի վրա է կառուցվում: Ներկա քաղաքակրթությունը մրցակցության վրա է կառուցվել և շուտով կսպառի իր հնարավորությունները` տեղը տալով քաղաքակրթության, որի հիմքում կլինի համագործակցությունը: Խոսքը առանձին երկրների մասին չէ, համամարդկային քաղաքականության մասին է: Այն, ինչը վառ արտահայտված դրսևորվեց և պայմանավորեց եվրոպական երկրների առաջընթացը, արդեն իրեն սպառել է: Ամբողջ էությունն այն ապրելակերպի հաստատումն էր, որի հիմքում մրցակցությունն է, իսկ դրանից առաջ հիմքում հակամարտությունն էր` այդ քաղաքականության գագաթնակետը Հռոմեական կայսրությունն էր: Քաղաքակրթական իմաստով ամենազարգացած պետությունը, ամենաառաջադեմը ինչո՞ւ կործանվեց, ինչո՞ւ քաղաքակրթական հաջորդ կենտրոնն արդեն Հռոմը չէր, ինչո՞ւ մեկ այլ տարածքում, մեկ այլ որակներով ի հայտ եկավ հաջորդ քաղաքակրթությունը, որի մեջ մենք հիմա ապրում ենք:
-Հաջորդ քաղաքակրթական կենտրոնը որտե՞ղ է լինելու:
-Այնտեղ, որտեղ կսկսեն կառուցել նոր ապրելակերպ` համագործակցության սկզբունքով, ովքեր դա կանեն, նրանցն է ապագան: Մյուսները կամաց կանհետանան:
-Որպեսզի սկսեն, ի՞նչ հիմքեր պիտի ունենան:
-Նախ պետք է ընկալվի գաղափարախոսությունը: Բոլորն էլ հասկանում են, որ ավելի լավ է համագործակցել, քան պատերազմել, բայց դա չի դարձել ապրելակերպ: Ապրելակերպ դառնալու համար պետք է նման խնդիր ձևակերպվի, միտում լինի, ջանքեր գործադրվեն: Տարբեր ոլորտներում կատարվող բարեփոխումները պետք է արվեն` առաջնություն տալով համագործակցային գաղափարախոսությանը: Այնպես չէ, որ պետությունը որոշեց ու արեց: Տարիների, դարերի հարց է, կարևորը ուղղություն վերցնելն է:
-Մտավախություն չունե՞ք, որ քաղաքականությունը կարող է զսպող կամ շեղող դեր խաղալ: Գլոբալ առումով ընդունում ենք համագործակցության մոդելի անխուսափելիությունը, բայց կյանքում բախվում ենք Եվրամիություն ու Եվրասիական միություն անհաղթահարելի հակասություններին:
-Գլոբալ առումով այնպես չէ, որ ընդունում ենք, մարդու մտածողության կարծրատիպի մեջ ամուր նստած է մրցակցության գաղափարը, շատ բարդ է հանրային կարծիքից, հավաքական գիտակցությունից ու ենթագիտակցությունից հանել համոզմունքը, որ մրցակցությունն է ապահովում առաջընթաց: Այդ համոզմունքը լուրջ ինքնախաբեություն է: Ինչպե՞ս է դատողությունը կառուցվում: Վերցվում է մի բացասական հասկացություն, օրինակ` մոնոպոլիա, ու մոնոպոլիայի դեմ պայքարի միջոց է հայտարարվում մրցակցությունը: Եթե վատը վերացնել ես ուզում, կարծես լավ առաջարկ է, բայց ընդամենը ինքնախաբեություն է: Վերլուծեք վերջին տասը տարիների բարեփոխումները տարբեր ոլորտներում, այդ թվում` կրթության, որ արվել են մրցակցության գաղափարախոսության ներմուծումով և լավագույն առաջընթացի հույսերով: Ստացել ենք ուղիղ հակառակը: Բայց ինչպե՞ս ենք գնահատում: Որոնում ենք ոչ թե պատճառը, այլ պատճառաբանում ենք հեղինակների չարամտությամբ, նրանց վնասարարությամբ:
-Գուցե նաև անկատար մեխանիզմնե՞րն ու մասնագիտական անբավարար որակնե՞րն են խանգարում:
-Դա էլ կա, բայց կա և Հիպոկրատի երդումը, որ հորդորում է` մի վնասիր: Մի վնասիր չի նշանակում վատը մի ցանկացիր, նշանակում է լավն անելիս զգույշ եղիր, վնաս չտաս: Քո բարի ցանկությանը գերի մի՛ դարձիր:
-Հայաստանի Հանրապետության համակարգային առաջնահերթություն ունեցող երեք խնդիրները որո՞նք եք համարում:
-Առաջինը` ամենուրեք տարածել նորարարության գերակայությունը, ոչ թե նորամուծության, այլ նորարարության, երկրորդ` համագործակցության գաղափարախոսության արժևորում, և երրորդ` կոլեկտիվ մտածողության գերադասելիություն:
-Այդ երեք գերակայությունների հաստատման համար քանի՞ տարի է պետք:
-Սկսել է պետք, շարժում ձևավորել, հետո ժամկետի մասին մտածել:


Զրույցը` Անահիտ ԱԴԱՄՅԱՆԻ

Հ. Գ.- ՀՀ կրթության և գիտության փոխնախարար Մանուկ Մկրտչյանի հետ աշխատանքային թեմաներով հարցազրույցը` առաջիկայում:

Դիտվել է՝ 2032

Հեղինակի նյութեր

Մեկնաբանություններ